Kardua

Kardua Asterazeoen edo Konposatuen familiako zenbait landareren izen arrunta da. Mila genero baino gehiago eta 20.000 espezie baino gehiago ditu, eta horietatik oso gutxi landatzen dira. Familia honen gaur egungo izena Aster (izarra) grekotik dator, eta bere loreak ehunka edo milaka lore ñimiñoren fusioz sortzen dira, ekilorearen kasuan bezala, eta hosto eta adar arantzatsuak dituzte. Familian hainbat espezietako barazkiak sartzen dira: hostokoak (txikoria, letxuga, endibia, eskarola), loredunak (orburua) edo zurtoinekoak (kardua). Landare horietako askok duten ezaugarri bat da beren ehunek latex ugari dutela.

Jatorria eta barietateak

Oro har, familia honetako barazkiak eskualde epeletakoak dira jatorriz. Beraz, bere hazkuntza eta garapena tenperatura ertaineko guneetara egokituta daude. Landare hori berez hazten da Europa mediterraneoko eta Afrika iparraldeko herrialdeetan, eta oso antzinatik erabiltzen da han.

Gaur egun, karduaren laborantza oso zabaldua dago Europan. Herrialde ekoizle nagusiak Italia, Frantzia eta Espainia dira. Espainian, karduaren ekoizpena orburua landatzen den eskualde gehienetara hedatzen da, hau da, Nafarroa, Zaragoza, Errioxa, Katalunia eta Valentziako Erkidegora.

Autore askok kardua orburuarekin parekatzen dute, eta orburuaren subespezietzat hartzen dute. Bere latinezko "cynara" izena grekozko "kinara" hitzetik dator, antzinakoek landare arantzatsuak izendatzeko erabiltzen zutena. Antzinako Erromako literaturan karduari buruzko aipu ugari agertzen dira eta Pliniok garai hartan luxuzko barazkitzat aipatzen du.

Erdi Aroan, karduaren laborantza oso zabaldua zegoen Europan. Badirudi kardua konkistatzaileen eskutik sartu zutela Argentinan, eta han azkar egokitu eta hazi zela Panpako sail handietan. Gaur egun, Hego Amerikako baratzetan (lur emankorretan) landatzen da.

Kardu-barietate ugari daude, eta hainbat ezaugarri dituzte:

• Ziklo goiztiarreko edo berantiarreko kardua.

• Taila nano edo erraldoikoak.

• Txorten (zurtoin) berdeekin edo zilarrekin

• Pezioloak, hutsak edo beteak

• Arantzadunak edo arantzarik gabeak

• Hosto ia osoak edo oso laminatuak ditu.

Oro har, gaur egun gehien landatzen diren barietateak zilar koloreko peziolodun nanoak dira, lauak eta arantzarik gabekoak, edo zurtoin ertaina dutenak, hosto moztuekin eta orri-mami zabal eta lodiekin, horiek ere arantzarik gabe.

Besteak beste, honako hauek nabarmentzen dira: Betea Zuria, Astiko marfil zuria, Espinoso de Niza, Blanco Mejora Bergamo, Blanco de Peralta, Verde de Peralta, Llena Blanco, Llena de España, Valencia.

Bere garairik onena

Kardua neguko hilabeteetan eta udaberri hasieran egoten da merkatuetan, eta azaroan hasten da saltzen.

Ezaugarriak

Forma: kontsumitzeko zatia penkak edo pezioloak dira, hostoen nerbio zentralaren zati bat eta zurtoin samurrak. Orri-mamiak hutsak, ildaskatuak eta luzangak dira, eta hosto handi berdexkak dituzte bukaeran, txikiagoak eta zurixkak barnealdean. Zurtoinean arantza ugari ditu eta horrek garbiketa zailtzen du.

Tamaina eta pisua: karduak tamaina handia hartzen du eta 2 metroko altuerara irits daiteke.

Kolorea: kardu basatien orri-mamiek kolore berde ilun samarra izaten dute. Hazkuntzatik badatoz, zuritu egiten dira hazkuntzako azken etapetan. Horretarako, landarea estaltzen da, hostoek bakarrik jaso dezaten argia. Orri-mamiak berde argiak dira, eta tonu gorrixkak edo ia zuriak dituzte.

Zaporea: orriuneak kurruskariak eta samurrak dira eta zapore delikatua eta gozoa dute. Zuritzeak, kolore berdea kentzeaz gain, zapore mikatza ere nabarmen murrizten du.

Nola aukeratu eta kontserbatu

Itxura distiratsua, orri-mamiak tinko, zurrun eta hostoak berde, fresko edo arinki zimelduak dituena, kardu ona aukeratzea bermatzen du. Ale bigunak, orbanak dituztenak eta puntu lehorrak dituztenak baztertu egin behar dira.

Kardua ondo kontserbatzen da astebetez edo bi astez, zulatutako plastikoz bilduta hozkailuan gordetzen bada. Hondarretan lurperatuta ere gorde daiteke, leku fresko batean.

Elikadura-propietateak

Karduak orburuaren antzeko nutrizio-osaera du. Azterketa bromatologikotik ondorioztatzen denez, karbohidrato gutxi dauzkate, gehienbat inulinak (zuntz disolbagarri mota bat) eta proteina eta gantz gutxik.

Oro har, karduaren nutrizio-elementuak ez dira oso esanguratsuak, batez ere duen ur-kantitate handiagatik.

Gatz mineralei dagokienez, kardua beste barazki batzuen aldean nabarmentzen da, kaltzio eta burdina ugari dituelako. Hala ere, mineral horiek, ugari izan arren, ez dira hainbeste asimilatzen, barazkien zuntzak hesteetako xurgapena oztopatzen baitu. Horregatik, edozein landarek ematen dituen mineral horien kantitateak ezin dira alderatu animalia-jatorriko elikagaiek ematen dituztenekin (esnekiak, haragiak edo arrainak). Gainera, potasioa, magnesioa eta sodioa ere aipa daitezke.

Potasioa nerbio-bulkada transmititzeko eta sortzeko eta muskuluen jarduera normalerako beharrezkoa den minerala da, zelularen barruko eta kanpoko ur-orekan esku hartzeaz gain. Magnesioa hesteen, nerbioen eta muskuluen funtzionamenduarekin lotzen da, hezur eta hortzen parte da, immunitatea hobetzen du eta eragin laxante leuna du. Sodioa garrantzitsua da organismoa hidratatzeko. Beharrezkoa da nerbio-transmisiorako eta muskuluak uzkurtzeko.

Bitaminen edukia askotarikoa da, eta folatoak dira ugarienak, eta proportzio txikiagoan E eta C bitaminak, nahiz eta azken hori oso kopuru txikian, berdura gehienekin alderatuz gero.

Folatoek globulu gorri eta zurien ekoizpenean, material genetikoaren sintesian eta sistema immunologikoaren antigorputzen eraketan parte hartzen dute.

Karduari, dena den, ezaugarri koleretikoak, hepatobabesleak eta diuretikoak aitortzen zaizkio, besteak beste, zinarina eta inulina dituelako, substantzia horiek ere alkatxofan (genero bereko barazkiak dira) daudelarik.

mcg = mikrogramoak (gramo baten milioirena)