Azenarioa

Azenarioa Unbeliferoen familiakoa da, eta Apiazeoak ere deitzen zaie. Familia horretako barazkien artean garrantzitsuena eta gehien kontsumitzen dena da; 250 genero eta 2.500 espezie baino gehiago ditu, gehienak urtaro hotzetako landareak. Ugari izaten dituzte substantzia aromatikoak, eta, oro har, haziek izaten dituzte olio esentzialak, eta horiek ematen diete lurrina eta zaporea. Familia honetako espezie batzuek furanokumetroak dituzte, dermatitisa eragin dezaketen konposatuak. Hala ere, norbanako guztiak ez dira sentiberak. Argi ultramorearen eraginpean egoteak areagotu egiten du dermatitisaren erantzuna, eta larruazalaren dekolorazioa eragin dezake.

Jatorria eta barietateak

Historialariek Afganistanen kokatzen dute azenarioaren jatorria, bertan dagoen barietate handia dela eta. Mediterraneoko herriek duela bi mila urte baino gehiago kontsumitzen zuten, baina garai hartan azenarioak ez zuen arrakasta handirik izan. Kolore purpura edo horixkako barietate bat zen, luzea eta mehea, gaur egun kontsumitzen den azenarioarekin zerikusirik ez zuena. XVII. mendean lortu zen gaur egun gure merkatuetan dagoen azenarioa, sendoa eta laranja kolorekoa, Holandako jatorrikoa.

2013an Txina, Uzbekistan eta Errusia izan ziren azenario ekoizle nagusiak. Espainiari dagokionez, azenarioa ekoizten duen probintzia nagusia Cadiz izan zen, eta ondoren Valladolid eta Segovia.

Azenarioak formaren eta tamainaren arabera sailkatzen dira. Sustrai motzekoak laborantza goiztiarreko barietateak dira, eta forma biribildua edo luzanga eta zilindrikoa izan dezakete. Sustrai luzeko azenarioak forma luzangako barietateak dira eta puntan amaitzen dira. Baina ohikoenak tarteko sustraidunak dira, forma zilindriko eta lodiko aleak izan ohi dira, azal leun eta laranja kolore ilunekoak.

Azenario-barietate ohikoenak hauek dira:

Ardenta Parade: zilindrikoa, uniformea eta oso kolore onekoa.

BEZa: Zilindro-forma, gozoa eta oso zukutsua.

Morea: azenario morea. Sustraiaren erdirantz zurbiltzen da, kolore zurira iritsi arte.

Nantesa: Frantziako jatorrizko barietatea. Sustrai puntazorrotzak, zilindrikoak eta erdi-moztuak ditu.

Preda: zilindrikoenetako bat. Samurra, gozoa eta mamitsua da.

Flakkee mota: hosto indartsuko erro luze eta konikoak.

Chantenay mota: lurzoru astunetan erraz hazten den barietatea.

Bere garairik onena

Azenario freskoak aurki ditzakegu merkatuan urte osoan zehar, baina sasoikoak udaberri amaieran landatzen direnak dira. Hauek txikiak, gozoak eta oso samurrak dira; negukoak, berriz, lodiagoak direnez, egosaldiak zaporea eta trinkotasuna hobetzen ditu. Azenario samur eta kolore onekoek zapore delikatua dute eta gordinik jateko ezin hobeak dira. Handienak bakoitza bere aldetik paketatzen dira eta janaria prestatzeko erabiltzen dira.

Ezaugarriak

Forma:Forma: es una raíz gruesa y alargada, por lo general cónica, de mayor o menor longitud según la variedad a la que corresponda.

Tamaina: Tamaina eta pisua: gehien kontsumitzen direnak 15-17 zentimetroko tamaina izaten dute eta, barietatearen arabera, 20 zentimetroko luzera ere izan dezakete. 100 eta 250 gramo arteko pisua du.

Kolorea: Kolorea: normalean laranja da, nahiz eta kolore zuri, gorri edo horiko barietateak dauden. Jatorri asiarreko batzuek ere more koloreko azala dute.

Zaporea: Zaporea: samurrak eta freskoak direnean zapore delikatua eta zapore gozo samarra dute.

Nola aukeratu eta kontserbatu

Kalitatezko azenarioak erosteko, azal leun eta txiki edo ertainekoak hautatu behar dira, ongi eratuak, laranja kolore bizikoak, estutze uniformekoak eta alboetan sustraitxorik ez dutenak.

Hostoak badituzte, freskoak eta kolore berde onekoak izan behar dute. Zimurrak, biguntasuna edo gainaldea erreta duten azenarioak baztertu egin behar dira, eguzkitan gehiegi jartzen direlako. Ez da komeni, era berean, bigunak, zoru gutxikoak edo hondatzen hasiak direla adierazten duten orbanak dituztenak erostea.

Azenarioaren kalitatea zehazteko, azal-haragiaren eta barne-gorputzaren edo bihotzaren arteko erlazioa da ezaugarririk onena. Egokiena bihotz txikia izatea da, eta azalaren kolore berekoa. Azenarioa eguzkitan egon bada, orban berdeak ager daitezke sustraiaren azken aldean. Gune hauek zapore mikatza dute, beraz, kentzea komeni da.

Behin etxean, azenarioak leku fresko eta aireztatuan eduki behar dira. Gorde aurretik, azala trapu heze batekin garbitzea komeni da, garbitu beharrean.

Arnasketa apala dutenez, hainbat astez ongi irauten dute leku freskoetan. Hozkailuan bi edo hiru aste egon daitezke, freskoak badira. Izoztu ere egin daitezke, luzaroago iraun dezaten, zortzi hilabete arte. Horretarako, komeni da muturrak kentzea, azala harraskatzea, zatitzea eta ur irakinetan galdarraztatzea minutu batzuez, izoztu aurretik.

Freskoak ez ezik, kontserban edo izoztuta ere eros daitezke merkatuan.

Etilenoak, heltzean hainbat landarek gehien jariatzen duten substantzia gaseosoak, zapore mingotsak ematen dizkie azenarioei. Hori dela eta, ez dira gorde behar gas hori biltegian dagoen bitartean sortzen duten frutekin batera (sagarrak, platanoak, meloiak, melokotoiak...), zapore mingotsik ager ez dadin.

Elikadura-propietateak

Azenarioa elikagai bikaina da nutrizioaren ikuspegitik, bitamina eta mineral ugari dituelako. Ura da osagairik ugariena, eta, ondoren, karbohidratoak, hau da, energia ematen duten mantenugaiak. Azenarioak beste barazkiek baino karbohidrato gehiago ditu. Sustrai bat denez, mantenugaiak xurgatu eta azukre moduan asimilatzen ditu. Azukre horien edukia murriztu egiten da egosi ondoren, eta handitu egiten da heltzean.

Kolore laranja karotenoen presentziari zor zaio, horien artean beta-karotenoa edo A pro-bitamina, hau da, organismoak behar duen heinean A bitamina bihurtzen duen pigmentu naturala. Era berean, E bitaminaren eta B multzoko bitaminen (folatoak eta B3 bitamina edo niazina) kopuru txikiak ditu. Mineralei dagokiela, potasioa eta fosforo, magnesio, iodo eta kaltzio kopuru txikiak nabarmentzen dira. Azken hau, esnekietatik edo mineral honen iturri diren beste elikagai batzuetatik datorrena baino aprobetxamendu okerragokoa da.

Potasioa nerbio-bulkada transmititzeko eta sortzeko eta muskuluen jarduera normalerako beharrezkoa den minerala da, zelularen barruko eta kanpoko ur-orekan esku hartzeaz gain.

Fosforoak egitura-funtzio garrantzitsua du, hezur eta hortzen parte baita, eta, gainera, energia lortzeko prozesuetan laguntzen baitu.

Magnesioa hesteen, nerbioen eta muskuluen funtzionamenduarekin lotzen da, hezur eta hortzen parte da, immunitatea hobetzen du eta eragin laxante leuna du.

Iodoa ezinbesteko minerala da tiroide-guruinak ondo funtziona dezan. Horrek metabolismoa erregulatzen du, eta hazkuntza-prozesuetan parte hartzen du.

E bitaminak odol-zelulen egonkortasunari eta ugalkortasunari laguntzen die, eta eragin antioxidatzailea du.

Folatoek globulu gorri eta zurien ekoizpenean, material genetikoaren sintesian eta sistema immunologikoaren antigorputzen eraketan parte hartzen dute.

Niazinak edo B3 bitaminak lagundu egiten du digestio-sistemaren funtzionamenduan, larruazalaren egoera onean, nerbio-sisteman eta elikagaiak energia bihurtzen.