Arbia

Arbia klima hotzetara oso ondo moldatzen den ortuaria da. Kruziferoen familiakoa da, eta 380 genero eta Ipar hemisferioko eskualde epel edo hotzetako 3.000 espezie inguru biltzen ditu. Barazki-familia horren garrantzia (azak eta berroak ere familia horretakoak dira) datza, antioxidatzaile ahaltsutzat jotzen diren sufre-konposatuak baititu, gaixotasunak prebenitzen laguntzen dutenak.

Jatorria eta barietateak

Arbia Europakoa dela uste dute, baina Erdialdeko Asia ere proposatu dute balizko sorleku gisa. Europa populatu zuten tribu primitiboen elikaduraren oinarria izan zela uste da. Duela ia lau milurte landatu zen lehen aldiz, eta, ondoren, greziarrek eta erromatarrek asko estimatu zuten. Bi zibilizazioek barietate berriak garatu zituzten arbi basatitik abiatuta. Erdi Aroan, arbia izan zen elikagairik garrantzitsuenetakoa. Ia egunero jan zen Alemanian, XVIII. mendean Amerikatik Europara iritsi zenean patatak ordezkatu zuen arte. Frantziako Iraultzatik aurrera patata gehiago eta arbi gutxiago landatu ziren Europan, ia ahaztutako elikagai bihurtzeraino.

Arbia oso preziatua ez bada ere, mundu osora zabaldu da haren laborantza, batez ere abereentzako elikagai gisa. Batez ere Alemanian, Europa hegoaldeko kostalde mediterraneoan eta, proportzio txikiagoan, Estatu Batuetako hegoaldean landatzen da. Hala ere, arbiaren sustraiak eta hostoak indarra hartzen ari dira gaur egun, haien osaera eta ezaugarriak hobeto ezagutu ondoren.

Honako hauek dira arbi barietate nagusiak:

• Teltowko nabitoa: preziatuenetako bat da, tamaina txikikoa eta kolore zuri krematsukoa.

• Maiatzeko arbia: izenak dioen bezala, maiatzetik ekainera bitartean egoten da merkatuan. Zuria da eta forma esferikoa du.

• Udazkeneko arbia: udan erein eta udazkenean biltzen den barietatea. Azal gorri edo berdekoa da, eta haragi zuria du. Maiatzeko arbia baino handiagoa da eta zapore sendoagoa du.

• Nabos Stanis: kolore purpurazko lepoa, hosto ertainak eta testura ona ditu.

• Nabos Virtudes-Martillo: estas variedades son de color blanco y forma alargada con un estrechamiento en la zona central. Bere haragia zuria da, oso samurra eta gozoa.

• Nabo Elur-bola: forma biribila du eta tamaina txikikoa da (zortzi zentimetroko diametroa). Azala leuna du, oso kolore zurikoa, samurra eta zapore finekoa.

• Nabo japoniarra edo kabua: beste arbi batzuek baino zapore biziagoa du, eta denda espezializatuetan baino ezin da aurkitu.

Bere garairik onena

Gaur egun dauden arbi barietateak direla eta, urteko edozein sasoitan eros daitezke, baina gure merkatuetan udazkenean hartzen dute nagusitasuna.

Ezaugarriak

Forma: biribila, zapala edo zilindrikoa izan daiteke.

Tamaina eta pisua: arbiaren tamaina barietatearen araberakoa da, 12 eta 15 zentimetro arteko luzerakoa. Batez besteko pisua 100-200 gramo ingurukoa da.

Kolorea: haren haragia, zuria edo horixka, hori edo zuri koloreko azal fin batek estaltzen du, eta, batzuetan, kolore gorri berdea edo purpura izan dezake goiko muturrean.

Zaporea: azaburuaren antzeko zaporea du, baina zertxobait gozoagoa.

Nola aukeratu eta kontserbatu

Merkatuan tamaina txiki edo ertaineko arbiak aukeratu behar dira, azal leunekoak, biribilduak, sendoak eta tamainaren arabera pisutsuak, zuritik morera. Mahuketan saltzen badira, lepoek berde koloreko itxura freskoa izan beharko dute.

Aldiz, tamaina handiegiko aleak baztertu egingo dira, azalean markak dituztenak edo sustrai haritsuak dituztenak. Behin etxean, hostoak kentzea komeni da. Sustraiak hozkailuan zulatutako plastikozko poltsetan gordetzen dira. Bertan astebete edo hiru aste egon daitezke egoera onean.

Arbiak kontsumitu arte ez garbitzea aholkatzen da, bitamina eta mineralen galera nutritiboak saihesteko. Izoztuta ere gorde daitezke, betiere aldez aurretik ur irakinetan galdarraztatzen badira minutu pare batez.

Elikadura-propietateak

Arbia kaloria gutxiko ortuaria da, ur asko eta karbohidrato gutxi dituelako eta zuntz iturri ona delako.

Bitaminen edukiari dagokionez, C bitamina, B3 bitamina eta folato ugari eta B multzoko bitamina gutxi (B6, B1 eta B2) ematen ditu. Ez dauka A probitamina eta E bitamina, beste barazki eta ortuari batzuetan ugari dauzkana.

C bitaminak eragin antioxidatzaile indartsua izateaz gain, kolagenoa, hezurrak, hortzak eta globulu gorriak sortzen laguntzen du. Era berean, elikagaiek burdina xurga dezaten eta infekzioen aurka erresistentea izan dadin laguntzen du.

B3 bitaminak, besteak beste, karbohidratoen, gantz-azidoen eta aminoazidoen metabolismo- eta aprobetxamendu-faseetan esku hartzen du.

Folatoek globulu gorri eta zurien ekoizpenean, material genetikoaren sintesian eta sistema immunologikoaren antigorputzen eraketan parte hartzen dute.

Mineralen konposizioari dagokionez, potasioa da ugariena, eta, ondoren, kaltzioa, fosforoa eta iodoa. Sustrai horietako kaltzioa ez da ia asimilatzen esnekiekin eta mineral horretan aberatsak diren beste elikagai batzuekin alderatuta.

Potasioa nerbio-bulkada transmititzeko eta sortzeko eta muskuluen jarduera normalerako beharrezkoa den minerala da, eta, gainera, zelularen barruko eta kanpoko ur-oreka erregulatzen du.

Fosforoa oso garrantzitsua da hezurrak eta hortzak sortzeko, baita kaltzioa sortzeko ere, eta organismotik energia lortzeko prozesuetan parte hartzen du.

Iodoa ezinbestekoa da tiroide-guruinak metabolismoa erregulatzen baitu ondo funtziona dezan.

Kontuan hartu behar da arbiaren hostoak edo greloak arbia bera baino elikagarriagoak direla. Greloek sustraiek baino ia bi aldiz proteina eta zuntz gehiago eta kaltzio asko ematen dute. Greloen osagairik aipagarriena bitamina eta mineraletan duten konposizioa da. A probitamina, beta-karoteno, C bitamina eta folatoak baino dezente gehiago dauka.

Beta-karotenoa A bitamina bihurtzen da gure organismoan, behar duen heinean eta eragin antioxidatzailea du. A bitamina funtsezkoa da ikusmenerako, larruazala, ilea, mukosak eta hezurrak egoera onean edukitzeko eta sistema immunologikoak ongi funtziona dezan.