Isatsa

Errefaua kruziferoen familiakoa da. Bertan 380 genero eta Ipar hemisferioko eskualde epel edo hotzetako 3.000 espezie biltzen dira. Kruziferoetan barazkiak ere sartzen dira, hala nola azak eta berroak. Barazki-familia horren garrantzia sufre-konposatu batzuk izatean datza. Konposatu horiek antioxidatzaile ahaltsutzat jotzen dira, eta gaixotasunak prebenitzen laguntzen dute. Badakigu sei errefau-espezie daudela, baina Raphanus sativus izen zientifikoarekin ezagutzen dena bakarrik lantzen da.

Jatorria eta barietateak

Txina jotzen da errefauak sortzen diren lekutzat, nahiz eta datu hori ez den modu eztabaidaezinean zehaztu. Hala ere, gauza jakina da egiptoarrek eta babiloniarrek duela 4.000 urte baino gehiago kontsumitzen zutela. Dirudienez, K.a. 400. urtean hasi ziren kontsumitzen Txinan eta Korean.

Greziar eta erromatarren garaian oso jaki preziatua bihurtu zen. Azken hauek izan ziren beren laborantza Europa osoan zehar hedatu zutenak. Gaur egun, Ekialde Urruneko herrialdeetan ikusten eta kontsumitzen da gehien.

Errefauak formaren eta kolorearen arabera sailka daitezke. Horrela hiru barietate bereizten dira:

• Errefau txinatarra, japoniarra edo daikon: Japoniatik dator, eta forma zilindrikoa eta luzea du. Zuria da eta zapore suabea du.

• Errefau beltza edo negukoa: forma zilindrikoa eta biribildua du. Azala beltza du eta digeritzen oso zaila; haragia, berriz, zuria eta digestio-erraztasun handiagokoa.

• Errabanitoak: forma esferikoa, obalatua edo zilindrikoa izan dezaketen barietateak dira. Azala gorria, arrosa, morea edo zuria du, eta haragia beti zuria.

Errefauek duten forma eta kolorea ere bere sasoiaren araberakoak dira. Hori dela eta, laborantza garaiaren arabera ere sailka daitezke:

• Udaberriko errefauak: forma esferikoa dute, eta ez dira oso handiak izaten.

• Udako errefauak: forma luzanga dute eta udaberrikoak baino handiagoak dira. Oro har, udaberriko eta udako errefauak gordinik jaten diren barietateak dira.

• Udazkeneko errefauak: aurrekoak baino handiagoak dira eta kontsumitu aurretik egosten dira.

Bere garairik onena

Errefauak aire zabalean hazten dira udaberrian eta udan, eta udazkenean, berriz, berotegietan. Horrela, urte osoan erabil daitezke. Hala ere, garairik onena maiatzean, ekainean eta uztailean izaten dute, eta garai horretan izaten dute presentzia handiena merkatuetan eta elikadura-dendetan.

Ezaugarriak

Forma: biribila edo luzea, barietatearen arabera.

Tamaina eta pisua: barietate luzangek 10-15 zentimetroko diametroa dute, eta biribilek, berriz, 2-3 zentimetroko diametroa. Merkatuan 70 gramo inguruko pisua izaten dute, nahiz eta ale batzuek kilo bat edo gehiago ere izan dezaketen.

Kolorea: larruazala beltza, morea, gorria, zuria edo gorria eta zuria izan daiteke; haragia, berriz, zuria izaten da beti, Asiako barietate batzuetan izan ezik, non arrosa-kolorea hartzen baitu.

Zaporea: min samarra.

Nola aukeratu eta kontserbatu

Tamaina ertaineko errefauak aukeratu behar dira, zuntz gutxiago baitute. Hobe da ale mamitsuak, irmoak, gorri bizikoak eta azal leun, oso eta pitzadurarik gabekoak aukeratzea. Errefauek hostoak kontserbatzen badituzte, kolore bizia izan behar dute, freskotasuna bermatzeko. Pieza oso handiak edo bigunak eta lepo horixka dutenak baztertu egin behar dira.

Errefauek beren ezaugarriak ahalik eta denbora luzeenean gorde ditzaten, komeni da berdeguneak kentzea, azkartu egiten baitute lehortzeprozesua. Behin kenduz gero, errefauak hozkailuan gorde behar dira plastikozko poltsa zulatuetan. Baldintza horietan zazpi egunera arte irauten dute. Kontsumitzeko unera arte ez garbitzea gomendatzen da.

Elikadura-propietateak

Errefaua ur asko duenez, kaloria gutxiko jakia da. Uraren atzetik, karbohidratoak eta zuntza ditu osagai nagusi.

Bitaminei dagokienez, C bitamina eta folatoak nabarmentzen dira.

C bitaminak eragin antioxidatzailea du, kolagenoa, hezurrak, hortzak eta globulu gorriak sortzen laguntzen du, eta elikagaien burdina xurgatzen eta infekzioen aurrean erresistitzen laguntzen du.

Folatoek globulu gorriak eta zuriak sortzen, material genetikoa sintetizatzen eta sistema immunologikoaren antigorputzak sortzen laguntzen dute.

Mineral ugarienak potasioa eta iodoa dira, barazki gehienek baino kopuru handiagoan agertzen dena. Kaltzio eta fosforo ugari dauka. Magnesioa ere badago, baina proportzio txikiagoan.

Errefauaren kaltzioa ez da ia asimilatzen esnekiekin eta mineral horren iturri garrantzitsu eta probetxu handikotzat jotzen diren beste elikagai batzuekin alderatuta.

Potasioa nerbio-bulkada transmititzeko eta sortzeko eta muskuluen jarduera normalerako beharrezkoa den minerala da, zelularen barruko eta kanpoko ur-orekan esku hartzeaz gain.

Iodoa ezinbesteko minerala da tiroide-guruinak ondo funtziona dezan. Horrek metabolismoa erregulatzen du, eta hazkuntza-prozesuetan parte hartzen du.

Magnesioa hesteen, nerbioen eta muskuluen funtzionamenduarekin erlazionatzen da. Gainera, hezur eta hortzen parte da, immunitatea hobetzen du eta eragin laxante leuna du.

Fosforoa oso garrantzitsua da hezurrak eta hortzak sortzeko, baita kaltzioa sortzeko ere, eta organismotik energia lortzeko prozesuetan parte hartzen du.

Errefauek herdoilaren aurkako eragina duten sufre-konposatuak dituzte.

Substantzia horiek errefauek eragin diuretikoa eta digestio-efektua eragiten dute, neurri batean. Gibeleko behazunaren jariapena areagotzen dute (efektu koleretikoa) eta behazun-xixkuaren hustuketa errazten dute (ekintza kolagoga), bere berezko zapore mina emateaz gain.